Documentaires

Televisie is uitermate geschikt als medium voor goede documentaires. De makers kunnen met behulp van beeld en geluid de informatie zorgvuldig gedoseerd presenteren.

Archiefbeelden, interviews en commentaar vormen samen de basis van een (vaak) mooi journalistiek product.

Af en toe nodigen mijn zoons me uit een documentaire te zien die zij interessant vinden. Het zijn bijna altijd Amerikaanse die opvallen door één gemeenschappelijk element: de snelheid waarmee de informatie wordt gepresenteerd.

De kijker wordt gebombardeerd met een combinatie van beeld en commentaar waar je uitermate geconcentreerd naar moet kijken om niet de draad te verliezen.

Ik heb de gewoonte om indien mogelijk de Engelse ondertiteling aan te zetten als ik een Engelstalig programma bekijk, omdat me soms wel eens iets ontgaat van de gesproken tekst.

In documentaires zoals ik hierboven beschreef helpt dat niet echt, omdat er nog veel meer te lezen valt dan de ondertiteling. Krantenkoppen komen voorbij, of infographics die maar kort in beeld zijn.

Je wordt er doodmoe van, vooral omdat er ook nog vaak behoorlijk prominent achtergrondmuziek aanwezig is.

Als ik me beklaag bij mijn zoons vinden ze dat ik zeur. Hun valt helemaal niets speciaals op….

 

Een ander fenomeen op dit gebied is de commentaarloze documentaire. Hier zie je alleen een selectie uit  tientallen uren opnamemateriaal. Het verhaal vertelt zich als het ware zelf en de maker dringt zijn/haar eigen visie niet aan je op.

Dit kan heel mooie en indringende televisie opleveren, maar ik heb vraagtekens bij het journalistieke gehalte ervan.

De makers bepalen wat je ziet en moeten zich uiteraard beperken tot het materiaal dat ze met de camera hebben kunnen vastleggen.

Een voorbeeld: ik zag “Van verlies kan je niet betalen”, een Nederlandse documentaire van Helge Prinsen.

We zien een oud echtpaar, Adrie en Francien Trimpe, eigenaars van een groentewinkel in Vlissingen.

Ze werken hier al hun hele leven en zijn nog nooit op vakantie geweest. Inmiddels zijn ze hoogbejaard en kunnen het eigenlijk niet meer aan. Het is pijnlijk om te zien hoe ze diep voorovergebogen en strompelend voortgaan.

Ze hebben hulp van mantelzorger Ada, maar die heeft ook haar eigen leven…

De film duurt ruim en uur en geeft een prachtig beeld van deze oude mensen. Er is geen enkel commentaar, niet vooraf of achteraf en ook niet gedurende de documentaire en dat stoort me. We zien dat Ada het heel moeilijk vindt te vertellen dat ze enkele maanden op vakantie gaat naar Frankrijk, en Adrie maakt het zijn zus niet makkelijk. Hij maakt haar en vooral haar man zelfs zware verwijten. Ada belt elke dag twee keer en komt zelfs weken eerder terug, maar er is geen spoortje dankbaarheid. Er valt niet te tornen aan het arbeidsethos van de oude Adrie en iedereen moet hierin meegaan.

Wat ik mis is een kritische vraag van de documentairemaker: heeft zus Ada geen recht op vakantie? Ik zou ook graag wat meer informatie krijgen. Heeft het echtpaar geen kinderen, die hun ouders er wellicht van konden overtuigen dat ze beter konden stoppen? Wat zouden de financiële gevolgen zijn als ze de winkel zouden sluiten?

Ik stel me voor dat de makers het echtpaar maandenlang gevolgd heeft. Dit levert prachtig materiaal op, maar het lijkt mij onvermijdelijk dat je belangrijke wendingen mist, omdat er op dat moment net geen camera bij was.

Naspelen is in deze formule uitgesloten, dus het verhaal moet verteld worden met beperkte middelen.

In hoeverre wordt het hierdoor onvolledig en hoezeer wordt de informatie “gekleurd” door de keuzes van de makers met betrekking tot wat er in komt en wat niet?

Misschien kunnen we een programma als dit beter niet een documentaire noemen, omdat dan de suggestie wordt gewerkt dat het om een journalistiek product gaat en dat is het eigenlijk niet.

Laten we het gewoon een mooie film noemen, een realistisch portret.

 

Voorbeeld van een moderne Amerikaanse documentaire: de serie Explained op Netflix.

 

Hier de trailer van Van verlies kan je niet betalen.