Categorie: Gelezen

Elke leraar NT2 (Nederlands als tweede taal) vindt het lastig om geschikte lectuur voor zijn cursisten te vinden.

Veel boeken zijn te moeilijk, andere zijn voor kinderen geschreven en daarmee niet echt interessant voor volwassen lezers.

Het is natuurlijk enorme winst als je cursisten kunt motiveren om -naast de lessen- Nederlandse teksten te lezen. Ze kunnen dan het geleerde herkennen, vergroten hun woordenschat en steken vaak inhoudelijk ook nog wat op.

We hoorden van een schrijver die in een ander land werd geboren en hier de taal moest leren, dat hij Jip en Janneke van Annie M.G. Schmidt las.

Geen kwaad woord over deze geweldige kinderboekenschrijver, ze verdient terecht veel waardering, maar Jip en Janneke gebruiken we toch voornamelijk om aan kinderen voor te lezen.

Als je voor jezelf leest wil je immers graag lezen over mensen met wie je je kunt identificeren en stel je ook wel wat eisen aan plot en stilistisch gehalte.

Toch zullen veel anderstaligen aanvankelijk aangewezen zijn op kinderboeken.

Gelukkig worden er ook initiatieven ontwikkeld om boekjes te maken die in eenvoudige taal geschreven zijn, maar niet kinderachtig zijn en een thematiek bevatten die volwassenen aanspreekt.

Willemijn Steutel is docent NT2 en werkt bij uitgeverij Eenvoudig Communiceren.

Ze schreef enkele informatieve boeken voor nieuwkomers (Willem-Alexander van kind tot koning en Samen leven in Nederland) in makkelijke taal.

Het is knap gedaan: er is goed nagedacht over woordkeus en zinslengte, maar er zijn geen concessies gedaan met betrekking tot de inhoud.

In Enkele reis Europa, waarvan zij de tekst verzorgde, vertellen Nieuwkomers over leven in België. Naar mijn mening is dit boekje te Belgisch gebleven. De aanname dat het zonder meer ook geschikt is voor mensen die in Nederland wonen klopt niet.
Ik ben bang dat woorden als onthaalbureau en handelsingenieur alleen maar verwarring opleveren.

Sinds kort is er nu ook een serie boekjes verschenen met verhalen over volwassen anderstaligen die in Nederland wonen. De boekjes zijn geschreven op A-1niveau en heten Een dag in…. Achtereenvolgens worden de maanden van het jaar afgewerkt.

Ik las de eerste twee: Anaraso vindt een hond en Olek wil een auto.

Anarosa staat bij school.
Ze wacht bij het hek.
Haar zoons Hugo en Flavio komen uit school.

Er staat een hondje bij haar been.
Anarosa aait de hond.
“Hoi, beestje. Waar kom jij vandaan?”

In 48 pagina’s wordt een spannend verhaal verteld, met een mooi eind. Ik kan me voorstellen dat ik hier als anderstalige graag mijn tanden in zou willen zetten en ook een bevredigend gevoel zou overhouden na lezing: interessant en begrijpelijk.

De schrijfster ziet heel goed kans lastige constructies te vermijden (geen lijdende vorm, maar: Hugo gaat in de ambulance) en maakt goed gebruik van de dialoog.
Een heel enkele keer knarst het een beetje: hoe voel jij je?

De verhalen zijn prachtig, en passant krijgen de lezers ook nog wat mee van wat in Nederland heel gebruikelijk is, maar niet in hun geboorteland (een alleenstaande moeder en een man die met een andere man wil trouwen).

De illustraties zijn mooi, het lijkt alsof de tekenaar zijn pen niet van het papier nam en de tekeningen in één lijn maakte.

Olek zoekt een auto.
Hij spaart al heel lang geld.
Hij heeft nu 2500 euro.

Olek kijkt naar een mooie, zwarte auto.
Het is de auto die hij wil.
In de auto is veel ruimte voor al zijn spullen.

Olek heeft genoeg geld gespaard.
Hij kan de auto kopen.

Vroeger gaf ik leiding aan een grote groep docenten, die NT2 gaven aan 1400 anderstalige cursisten. Ik zou Willemijn Steutel maar wat graag in mijn team hebben gehad!

Olek & Anarosa                  8 ½

Toen ik zag dat er een nieuw boek van Michael Palin verschenen was, moest ik het natuurlijk hebben. Ik vond de cover prachtig, het onderwerp sprak me aan (ik houd van zeilschepen) en ik ben een groot bewonderaar van de schrijver. Ik heb hem natuurlijk leren kennen als lid van Monty Python, dat bastion van geweldige Engelse humor, maar zag ook meerdere tv-series waarin hij de wereld afreist.

Het boek vertelt het verhaal van de Erebus en haar zusterschip, de Terror. Deze schepen (met een bemanning van 129 koppen) verdwenen in 1846, terwijl ze een poging deden de Noord-west passage te vinden tussen Canada en de Noordpool.

Er werd nooit meer iets vernomen van de schepen, tot 2014: toen werd de Erebus ontdekt op geringe diepte.

De ondertitel is The Story of a Ship. Palin vertelt inderdaad de hele geschiedenis van de Erebus vanaf de tewaterlating in 1826 tot de verdwijning. Aan de noodlottige tocht naar de Noordpool ging nog een andere expeditie vooraf, naar Antarctica.

Hij schrijft over het schip, maar ook over haar bemanning en de vele reddingspogingen die destijds ondernomen zijn.

Het is onvoorstelbaar hoe verschrikkelijk de omstandigheden waren op een zeilschip in de negentiende eeuw: kou, honger en scheurbuik kwamen nog bovenop de “gewone” risico’s van het varen in dergelijke onherbergzame wateren op een houten scheepje van amper 30 meter lang.

Maar er was een enorme honger naar kennis en glorie: er waren toen nog letterlijk compleet maagdelijke gebieden te ontdekken.

Het boek leverde voor mij een verrassing op: er was een belangrijke rol weggelegd voor kapitein James Ross. Toen ik die naam las besefte ik dat ik geboren ben in een straat die naar hem vernoemd is: de James Rosskade in de Amsterdamse wijk Bos en Lommer.

Ik heb als kind nooit stil gestaan bij het feit dat de straten in mijn buurt genoemd waren naar ontdekkingsreizigers (Amundsenweg, Fridjof Nansenhof).

Toen ik een eindje gevorderd was in het boek kreeg ik een sterk gevoel van déja vu (of misschien correcter: déja lu).

Ik ging op zoek in mijn boekenkast en vond inderdaad een boek dat ik in 1989 had gelezen, dat over dezelfde expeditie ging!

Ik las het boek destijds met een mengeling van fascinatie en gruwel: vooral de foto’s van de uitstekend geconserveerde lijken waren heel eng.

Palin kent het boek ook, hij noemt het in zijn bronnenlijst. Vreemd genoeg zitten er wel wat verschillen in de boeken. Palin besteedt amper aandacht aan de verhalen over kannibalisme en het fascinerende gegeven dat de bemanningsleden misschien wel gestorven zijn door het eten van voedsel uit conservenblikken. (De manier om voedsel op die manier houdbaar te maken was nog nieuw en het vermoeden bestaat dat via ondeugdelijke soldeernaden lood in het eten was gekomen).

Palin is een beschaafde gentleman en wil zich kennelijk niet verlagen tot dit soort sensationele onderwerpen.

Een mooi, lezenswaardig boek. Blij dat ik warm thuis zit en niet mee hoef op zo’n gruwelijke reis.

Michael Palin: Erebus             8

De Volkskrant heeft een ombudsman, wiens taak het is in de gaten te houden of de krant zich houdt aan de journalistieke ethiek. Een nieuwsmedium dat zichzelf serieus neemt wil graag verantwoording afleggen, een ombudsman kan daarbij een goed middel zijn.

Jean-Pierre Geelen heeft op dit moment die taak en hij kwijt zich daar over het algemeen goed van. Hij beschrijft het mechanisme van het verslaggevingsproces en legt af en toe fouten bloot maar komt ook op voor zijn collega’s.

Lezers leveren kritiek, vaak vindt men de aanpak van de krant te soft of juist te hard (of allebei..)

In de krant van afgelopen zaterdag gaat het over de opkomst van Baudet, die de gemoederen sterk bezighoudt.

Geelen laat zien dat een krant het niet gauw voor iedereen goed kan doen: sommige lezers vinden dat de krant een Baudetbode is, anderen klagen over Baudet-bashing.

In dit stuk laat de man die anderen de maat neemt nu zelf enkele steken vallen.

Ten eerste gaat hij helemaal los met de beeldspraak en vliegt hierbij behoorlijk uit de bocht.
Hij heeft een pakkende kop bedacht (Koers houden bij storm) en borduurt hier verder op door met een vergelijking tussen de krant en een olietanker.

Dit is een sterke metafoor, die meestal gebruikt wordt om aan te geven dat iets niet, of alleen met veel moeite te stoppen is. Een tanker is zo groot, dat niets hem van zijn koers kan brengen en zelfs bij volle kracht achteruit ploegt hij nog lange tijd voort.

Maar hoe gebruikt Geelen dit beeld? “Juist op stormachtige dagen, wanneer een grote gebeurtenis de dag of week domineert, raakt het schip op drift”. Hij heeft het over toetsenborden die in de machinekamer aan het ratelen slaan en vertelt dat er een golfvloed aan stukken en stukjes ontstaat (Is het niet vloedgolf?). “In dat kolkende krachtenspel is vooral in het begin de koers voor alle opvarenden even ongewis”.

Hij is nu echt op gang en besluit nog even voort te borduren op deze water-thematiek: “De wens om een waaier te zijn te zijn is de bron van een stroom aan kritiek. Die droogt niet op zolang de meningen in de krant blijven stromen.”

Dan blijkt dat Geelen’s nautische kennis niet verder reikt dan zijn eigen ratelende toetsenbord, want hij gaat nog even verder met zijn gebrekkige beeldspraak: “Ideaal zou zijn dat op de voorplecht een kapitein tijdens de storm de wacht hield en zou afremmen en bijsturen”.

Iedereen weet dat de kapitein op de brug hoort, vanwaar hij aanwijzingen kan geven aan de roerganger en de machinist. Op de voorplecht kan weinig uitrichten.
Het stuk eindigt in stijl: “varen bij storm vergt alle handen aan het stuurwiel”. Ook dat lijkt me niet echt praktisch of gewenst.

In het laatste stuk van het artikel doet hij uit de doeken hoe de krant te werk was gegaan bij het weergeven van “voxpopjes” (portretjes van “willekeurige” Nederlanders). Er was geen sprake van willekeurigheid, de gesprekspartners kwamen allemaal uit hetzelfde wereldje, twee waren bekenden van de auteur.

Geelen vindt dat de krant hier onjuist heeft gehandeld, maar vermeldt en passant dat de schrijfster een stagiair was, een detail dat mijn inziens niet relevant is. Stagiaires mogen per definitie fouten maken, het is de taak van hun begeleiders ervoor te zorgen dat er geen brokken gemaakt worden. Zij zijn verantwoordelijk. Het gaat dus niet aan haar op deze manier publiekelijk aan de kaak te stellen.

Het komt me voor dat de krant beter koers kan houden als Geelen aan wal blijft.

Hoe lang is het geleden dat ik een kinderboek las?

Best lang, het kan heel goed zijn dat ik nog op de Pedagogische Akademie zat.

Ik kreeg een boekbespreking onder ogen, zag het prachtig vormgegeven omslag en wist dat ik het boek moest lezen.

Lampje, door Annet Schaap, is bekroond met de Gouden Griffel 2018 en kreeg de Woutertje Pieterse prijs en de Nienke van Hichthumprijs..

Wat een prachtig boek! Het is een kinderboek, maar het taalgebruik is volstrekt niet kinderachtig.

Dit is een verhaal over de zee. Over geheimzinnige zeewezens en woeste piraten. Over het Zwarte Huis van de Admiraal, waarvan ze zeggen dat er een monster woont. Over een grijze vuurtoren op een eiland dat nog net vastzit aan het vaste land. Over Lampje, de dochter van de vuurtorenwachter, die iedere avond de eenenzestig treden beklimt om het licht aan te steken. Over een stormachtige avond, waarop de lucifers op zijn en alles misgaat.

Maar vooral over dapper zijn en meer kunnen dan je ooit had gedacht.

Schaap creëert een heel interessante wereld waarbinnen Lampje (de hoofdpersoon) haar weg moet vinden. Deze wereld is losjes opgezet: de schrijfster doet geen moeite ons precies te vertellen waar en wanneer het verhaal zich afspeelt, dat is ook niet belangrijk.

En passant komen er nogal wat belangrijke thema’s langs: dood, liefde, trouw en trots.
De meisje en vrouwen zijn zelfbewust en laten niet met zich sollen.

De illustraties zijn ook van de hand van Schaap, ze illustreerde meerder boeken, dit is het eerste dat ze ook schreef. Ze zijn een lust voor het oog.

Annet Schaap

Een fantastisch boek, lezen!

Lampje van Annet Schaap                  9

Lang geleden werkte ik op een school in de Amsterdamse Kinkerbuurt en ontmoette op een ouderavond de vader van een van mijn leerlingen.

Hij stelde zich voor als Raymond Westerling en ik herkende hem meteen als de beruchte kapitein die dienst had gedaan in Indonesië tijdens de politionele acties. Er werd van hem verteld dat hij gevangenen had laten martelen en dat hij sommigen standrechtelijk had geëxecuteerd.

Ik deed mijn best me te concentreren op het gesprek over zijn dochter, maar moest na afloop wel even slikken.

Ik wist van hem omdat ik altijd al een bijzondere interesse gehad heb in onze voormalige kolonie. Ik heb heel wat boeken gelezen, documentaires gezien en bezoek al jarenlang de Pasar Malam in Den Haag om wat sfeer op te snuiven.

Een zekere ongezonde Tempo Doeloe-mentaliteit kan mij niet ontzegd worden. Ik kijk naar de foto’s van blanken op plantages, comfortabel gezeten in rotanstoelen op de veranda van hun koloniale villa terwijl ze bediend worden door eerbiedig inlands personeel. Voor elk klusje een bediende, ze mochten blij zijn dat ze een betrekking hadden. Ons Indië, de Gordel van Smaragd…

Een van mijn vrienden is als baby naar Nederland gekomen (ik maak het verhaal altijd mooier door te zeggen dat hij op de boot geboren is) en heeft mij veel verteld over zijn Indo-familie.

Ik wist wat er zich had afgespeeld in de Tweede Wereldoorlog en ook dat Nederland maar wat graag de koloniale verhoudingen na afloop weer in ere wilde herstellen. Alles zou worden als vroeger en we zouden weer volop profiteren van de rijkdommen van onze overzeese gebiedsdelen.

Het was een beetje anders gelopen: de Indonesiërs hadden gezien dat de machtige blanke bezetter verslagen werd door een ander Aziatisch volk en ontdekt dat het dus ook anders kon.

Men wilde dat er een eind kwam aan de koloniale overheersing en dat Indonesië onafhankelijk zou worden. Er brak een verschrikkelijk wrede periode in de geschiedenis van Indonesië aan. Vooral tijdens de Bersiap (het machtsvacuüm dat ontstond na de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945) werden talloze blanken, Indo’s, Chinezen en van collaboratie verdachte inlanders vaak op gruwelijke wijze vermoord.
Met name Amerika drong er na de Tweede Wereldoorlog op aan bij de Europese staten dat ze hun voormalige koloniën zouden opgeven.

Nederland stribbelde tegen en probeerde met harde hand het gezag te herstellen. Met dit doel werden twee politionele acties ondernomen, een eufemisme voor koloniale oorlog.

Het liep op een mislukking uit. Nederlandse strijdkrachten begingen oorlogsmisdaden maar konden niet winnen en uiteindelijk werd de onafhankelijkheidsverklaring getekend.

Heel veel Indische Nederlanders moesten vluchten naar Nederland omdat ze niet meer veilig zouden zijn als ze bleven.
Nederland deed mooie beloften aan met name ex-soldaten van het KNIL maar kwam die niet na.

Grote groepen Indo’s moesten in Nederland een bestaan opbouwen. Ze hadden problemen met heimwee, discriminatie en wennen aan de Nederlandse samenleving. Twintig jaar later zouden jonge Molukkers gewelddadig aandacht opeisen voor het onrecht dat hen was aangedaan.

Dit is de achtergrond van de hoofdpersonen in De tolk van Java, van Alfred Birney. Het boek won de Libris Literatuurprijs 2017 en werd een bestseller.

Ik las het boek en was een beetje teleurgesteld.

Die meeste aandacht gaat uit naar de vader van de hoofdpersoon, die eerst tegen de Japanners vocht en daarna optrad als tolk voor de Nederlandse strijdkrachten. De titel tolk is misleidend, omdat hij veel meer deed dan vertalen. Hij martelde vrijheidsstrijders en vocht volop mee.

De vader heeft zelf een verschrikkelijke jeugd gehad, moest daarna uitwijken naar Nederland omdat hij de koningin altijd trouw was gebleven en behandelt zijn kinderen dan net zo wreed als hij zelf gewend was.

Hij kreeg deze kinderen met een Nederlandse vrouw uit Helmond. Ze hadden elkaar als correspondentievrienden leren kennen.

De vader voert een schrikbewind uit en werkt voortdurend aan zijn memoires, rammelend op een oude Remington schrijfmachine.
Het boek laat bij toerbeurt zoons (een tweeling) en vader aan het woord, vaak spreekt de jongen zijn vader toe. Het middelste gedeelte bestaat uit het levensverhaal van de vader, de zoon beschikt over het manuscript.
Er is een heel duidelijk verschil in schrijfstijl: ik kom er niet achter of dit inderdaad een gevolg is van het letterlijk citeren uit het manuscript, of dat Birney op deze manier authenticiteit wilde verlenen aan het gedeelte dat aan zijn vader wordt toegeschreven.

Birney zelf schrijft goed, maar heeft geen literaire stijl. Hij bedient zich vaak van spreektaal en brengt weinig psychologische diepgang aan.

Als hij zijn vader aan het woord laat ziet het er nogal onbeholpen uit. Ik heb er af en toe moeite mee te geloven dat iemand werkelijk op deze manier over zichzelf schrijft.
Voorbeeld: er komen zeker vier passages voor waarin de hoofdpersoon zich moet melden bij een meerdere. Elke keer vertelt hij dat hij stram in de houding gaat staan en salueert.

Een onderhoudend boek, dat waarschijnlijk heel dicht tegen de werkelijkheid aanzit, maar dat volgens mij de vele loftuitingen niet helemaal waard is.

Kapitein Raymond Westerling wordt één keer genoemd in het boek, maar speelt geen enkele rol….

De tolk van Java         6

Het zijn geen blijde tijden voor de pessimisten onder ons.  Als je het hoofd niet in het zand gestoken hebt is er ook weinig reden om de wereld zonniger in te zien.

Je kunt bijna geen kant uitkijken of je wordt geconfronteerd met wat allemaal fout gaat.
Het meest deprimerende voorbeeld hiervan is niet lang gelden gekozen tot president van de Verenigde Staten.

Gelukkig biedt humor soms een uitweg

Verder helpt het erg als je het laatste boek van Hans Rosling leest:

Factfulness; ten reasons we’re wrong about the world – and why things are better than you think.

Rosling is medicus en statisticus. Hij benadert alle problematiek vanuit de beschikbare data en blijft erop hameren dat dit de enig juiste methode is.

Het is slecht gesteld met de feitenkennis, niet alleen bij leken maar ook bij talloze gezelschappen van wetenschappers en beleidsmakers. Door de jaren heen nam hij elke gelegenheid te baat de groepen die hij toesprak te testen op hun feitelijke kennis van de situatie in de wereld, het resultaat was iedere keer bedroevend. Een chimpansee zou het in de meeste gevallen beter hebben gedaan.

Hij legde zijn gehoor vragen voor als:

In all low-income countries across the world today, how many girls finish primary school? (20, 40 or 60 %).
En:
How many of the world’s 1-year-old children today have been vaccinated against some disease? (20, 50 or 80 %)?

De juiste antwoorden zijn 60% en 80%.
Heel veel mensen hebben een veel negatiever beeld van de situatie op de wereld dan gerechtvaardigd is.
Punt is, dat op grond van deze pessimistische kijk heel veel fout beleid wordt gemaakt en heel veel geld verkeerd wordt uitgegeven.
Rosling voert een kruistocht tegen vooroordelen gebaseerd op slechte of onvolledige informatie en “gut-feeling”. Hij pleit voor zorgvuldig beleid gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek.

Rosling toont aan dat we af moeten van het vage onderscheid tussen rijke, ontwikkelde landen en arme onontwikkelde. Er is de laatste decennia ongelooflijk veel veranderd, de oude terminologie is niet meer geschikt.
Hij gebruikt in zijn boek een indeling die gebaseerd is op inkomen: als je op grond hiervan statistieken opmaakt zijn die veel zuiverder dan wanneer je uitgaat van geografische of demografische overeenkomsten.

Een steeds terugkomend fenomeen in zijn presentaties is het stippendiagram. Op een grafiek met x- en y-as wordt data geprojecteerd in de vorm van grote en kleine gekleurde balletjes. Aan de hand van hun positionering wordt de informatie gepresenteerd, in een geanimeerde versie kan ook nog de factor tijd worden ingevoerd: de ballen worden dan groter of kleiner en verschuiven over de grafiek. Grafisch mooi, effectief en indrukwekkend.

De schrijver laat zien dat onderzoeksgegevens van de VN er heel duidelijk op wijzen dat er op heel veel terreinen in vergelijking met 100 jaar geleden ongelooflijk veel vooruitgang is geboekt.
Probleem is dat onze zienswijze door allerlei denkfouten (zoals verkeerd generaliseren, het “enkele perspectief-instinct” en het “urgentie-instinct”) systematisch te pessimistisch wordt ingekleurd. Hij stelt deze fouten in tien hoofdstukken achter elkaar aan de orde en geeft mooie voorbeelden.

Je zou bijna denken dat Rosling een blij ei is, en geen oog heeft voor wat wel degelijk mis is op de wereld.
Dat is hij gelukkig niet, hij erkent dat er nog heel veel moet gebeuren en dat er reële bedreigingen zijn, maar wil ons er graag van overtuigen dat de wereld tegelijkertijd bad kan zijn, maar ook better. Hij geeft het voorbeeld van zijn eigen grootvader, die 100 jaar geleden geboren werd. Die leidde een totaal ander leven dan hij. Ga maar na wat er in al die tijd veranderd/verbeterd is. En dat binnen drie generaties!

Of we nu zo blij moeten zijn met zoveel nieuwe muziekopnamen en mobiele telefoons is de vraag, maar er is toch wel heel veel reden om wat minder pessimistisch te zijn.

Nu nog even de beleidsmakers overtuigen…..

Factfulness                 9

Er staat een flink aantal Ted-talks op Youtube, dit is een korte.