Wat is eigenlijk een dingetje?
Ik herinner me dat ik eens in een ijzerwinkel stond, zoeen waar de verkopers stofjassen droegen. Achter de toonbank stonden houten kasten met honderden houten laatjes waarin de ijzerwaren netjes waren gesorteerd. De klant die voor mij aan de beurt was vertelde dat ze van haar man zo’n dingetje moest halen voor de wasmachine. De winkelier keek haar zwijgend aan, hij vond waarschijnlijk dat zij het gevraagde artikel wat te vaag omschreef. Omdat ik mijn aandacht moest verleggen naar de andere verkoper, die vroeg of hij mij kon helpen, ben ik er niet achter gekomen of de vrouw uiteindelijk kans heeft gezien het gewenst onderdeel te bemachtigen.
Dingetje wordt ook vaak gebruikt door mensen die oud beginnen te worden. Ze kunnen niet op het juiste woord komen en vervangen het dan door dit soort verzamelnamen. Ze rekenen erop dat de ander wel zal begrijpen wat bedoeld wordt. (Ter variatie kan ook het woord dinges gebuikt worden en als men niet op de naam van een persoon kan komen wordt die vervangen door jeweetwel, of die ene). Als de toegesprokene niet meteen weet wat of wie bedoeld wordt volgt vaak nog een verduidelijking, die nog vager is dan de eerste aanwijzing en dus jammer genoeg niet altijd het gewenst effect heeft (“Je weet wel, die ene acteur, die met dat haar!”)
Wat opvalt is de geïrriteerde intonatie die bij het gebruik van deze termen hoort, alsof eigenlijk niet de spreker, maar de luisteraar ervoor verantwoordelijk is dat hier niet glashelder gecommuniceerd wordt.
De verwarring is natuurlijk compleet als beide gesprekspartners het moeilijk vinden op het juiste woord te komen.
Ten slotte wordt het woord nog weleens gebuikt om aan te geven dat er wellicht een kink in de kabel zit. “Dat hij geen rijbewijs heeft is misschien toch wel een dingetje”.
Ik gebruik het woord hier als verzamelnaam voor dingen die mij opvallen op taalgebied. Soms vind ik ze grappig, vaak erger ik me.
Ik heb taal en het gebruik ervan altijd interessant gevonden. Hier een paar dingetjes.
Steekpartij
Je hoort dit woord vaak. Als ik me probeer voor te stellen wat de aard is van de gebeurtenis die door dit woord wordt beschreven vind ik het een raar woord. Het woord partij suggereert in de eerste plaats dat er sprake is van een wederzijds proces: alsof iedereen aan het steken is. Het arme slachtoffer (dat wellicht niet eens in het bezit was van een steekwapen) krijgt hierdoor haast de rol van medeplichtige. Ten tweede zit er ook een feestelijke klank aan: vroeger werd een kinderfeestje ook wel partijtje genoemd en we kennen natuurlijk het Engelse woord party.
Ongeluk
Wat wel een bijzonder rake typering is voor een akelige gebeurtenis in het verkeer, is het woord ongeluk.
Als je kijkt naar de krankzinnige manier waarop wij ons met hoge snelheden plegen te verplaatsen is het inderdaad een geluk als je ongedeerd op de plaats van bestemming aankomt. Het gaat verbazend vaak nog net goed.
Als het dus een enkele keer misgaat spreken we van ongeluk, je hebt dan dus even geen geluk.
IJslands commentaar
Op youtube staat een grappig filmpje: we horen het commentaar van een IJslandse voetbalverslaggever en zien Nederlandse ondertitels.
Iemand heeft opgeschreven wat er (volgens hem) gezegd wordt en inderdaad, met een beetje goede wil hoor je wel wat overeenkomsten.
Het klinkt een beetje vreemd, maar ik vermoed dat je zo’n mamma-appelsap* interpretatie alleen kan toekennen aan een vreemde taal als je weinig taalgevoel hebt.
Wie wel taalgevoel heeft zal altijd bewust of onbewust zoeken naar een mogelijk overeenkomstige taalstam. Als ik het Franse woord château hoor krijg ik de associatie met het Engelse castle en het Nederlandse kasteel. Ik kan een woord niet zonder “lading” horen, ik zal het altijd proberen te matchen met woorden uit mijn eigen woordenschat of met mijn algemene (taal)kennis.
Dit is de reden dat ik het heel erg vermoeiend vind te kijken naar een film waarin een voor mij volkomen onbekende taal wordt gesproken. Mijn arme hersens proberen voortdurend betekenis te geven aan de klanken, maar slagen hier niet in.
Bij Scandinavische talen herken je af en toe gelukkig wel wat, bij andere talen, zoals het Chinees, is dat nooit het geval.
Wat hierin ook een rol speelt, is dat je een zekere huiver hebt de betekenis van een woord te raden omdat het lijkt op een Nederlands woord. Dat levert vaker een slechte vertaling op dan een goede. Toen iemand me vertelde dat Staubsauger het Duitse woord is voor stofzuiger geloofde ik hem niet.
Je moet dus een zekere onbevangenheid hebben en je taalgevoel kunnen uitschakelen om een geestig filmpje zoals dit te kunnen maken.
*Mamma appelsap: zo wordt dit grappig ondertitelen genoemd. Michael Jackson zong mama say mama sa, dit werd mamma appelsap.
Er is ook een officiële term voor: mondegreen.