In films en series heb ik talloze scenes mogen bewonderen die zich afspeelden in een Amerikaanse rechtbank.
We kennen allemaal het beeld van de rechter in diens zwarte gewaad, de District Attorney die namens de staat (of: the People) de verdachte aanklaagt en de verdediger die tracht diens betoog te ondermijnen.
Zij richten zich tot Your Honor of tot de jury, 12 “willekeurige” landgenoten die voor de duur van het proces met niemand anders contact mogen hebben.
De jury beslist uiteindelijk dat de verdachte schuldig is “beyond reasonable doubt” of onschuldig.
Zowel de aanklager als de verdediger roepen getuigen op of deskundigen.
Veelvuldig klinkt de kreet “objection” (“calls for speculation” of “he is leading the witness”). Soms is een bewijsstuk not admissible of krijgt de jury opdracht iets wat ze gehoord hebben weer te vergeten.
Ik heb de laatste tijd nogal veel over Amerika gelezen, vaak ging het over het Amerikaanse rechtssysteem, met de district-courts en Courts of Appeal en natuurlijk het Supreme Court, waar negen opperrechters uitspraken toetsen aan de grondwet.
Op papier is er een degelijke, rechtvaardige rechtsgang waar uiteindelijk het recht moet zegevieren omdat iemand door een jury die bestaat uit zijn gelijken beoordeeld wordt.
In de praktijk is er in Amerika van alles aan de hand op juridisch gebied.
- De rechtbanken worden overspoeld met zaken, de gevangenissen met veroordeelden. Het systeem piept en kraakt.
- Om langdurige en kostbare rechtszaken te voorkomen is er de plea-bargain, verdachten worden hiermee voor een gruwelijk dilemma geplaatst (schuld verklaren en daarmee een aanzienlijk lagere straf krijgen zonder rechtszaak of de zaak voor laten komen en dan het risico lopen op een veel hogere straf).
- Rijke mensen kunnen zich dure advocaten veroorloven, die alle juridische trucjes kennen. Mensen zonder geld zijn aangewezen op een overwerkte pro-deo advocaat.
- De ene helft van Amerika doet de andere een proces aan (I’m gonna sue you!). Louche advocaten voeden dit proces door klagers met de formule no cure no pay aan te moedigen.
- Als je veel geld hebt kun je borgtocht krijgen om in vrijheid je proces af te wachten.
- Rechters horen politiek onafhankelijk te zijn, maar zijn dit steeds minder. Dit speelt vooral een rol in de benoemingen (voor het leven) van de opperrechters. Republikeinen hielden een jaar lang Obama’s kandidaat tegen, Trump benoemde kortgeleden twee oerconservatieve nieuwe leden.
Een Frans filmteam dat eerder een fantastische reportage maakte over Nine-eleven (ze waren die dag toevallig in een New Yorkse brandweerkazerne) vervaardigde een documentaire over een Amerikaanse rechtszaak waarin een man terechtstond die zijn vrouw vermoord zou hebben.
De film belicht het proces en ook de follow-up, als de veroordeelde na 8 jaar in de gevangenis gezeten te hebben kans krijgt op een nieuw proces.
Je ziet alles: de beraadslagingen van de verdachte en zijn advocaat, de gang van zaken in de rechtszaal, en de getuigenissen van deskundigen.
De serie heet The Staircase. Een rijke blanke schrijver belt in paniek het alarmnummer: hij heeft zijn echtgenote hevig bloedend onderaan de trap aangetroffen. Zij blijkt later te zijn overleden aan zware verwondingen aan haar hoofd en het daaruit voortkomende bloedverlies.
Men denkt aanvankelijk aan een ongeluk maar al snel wordt de schrijver gearresteerd op verdenking van moord.
We maken het proces mee en je valt van de ene verbazing in de andere. Politie en aanklager zijn ervan overtuigd dat er een moord heeft plaatsgevonden en geven blijk van een ontstellende tunnelvisie. Deskundigen die het woord voeren namens de prosecution leggen volstrekt onwetenschappelijke verklaringen op tafel en “bewijzen” de moord door middel van uiterst knullig uitgevoerde experimenten.
De zogenaamde dader komt niet over als een aantrekkelijke man: hij is biseksueel, heeft contacten met een mannelijk prostituee en porno op zijn harde schijf.
De aanklager voert aan dat een dergelijke viezerik zijn vrouw wel moet hebben vermoord, hoewel er geen enkel getuigenverklaring is, geen motief kon worden aangetoond (alle betrokkenen waren het erover eens dat ze een goede relatie hadden), en er geen moordwapen was gevonden.
De kinderen van de schrijver blijven op een na vierkant achter hun vader staan en geloven niet in zijn schuld.
Zelfs als je rijk bent kan je in Amerika vooroordeel en machtsmisbruik niet altijd ontlopen.
In dit geval kon de dure advocaat, en ook niet de ingehuurde deskundigen vermijden dat de jury uiteindelijk het schuldig uitsprak. Ook in hoger beroep bleef de levenslange gevangenisstraf staan.
Na acht jaar bleek de belangrijkste deskundige een complete charlatan, die op volslagen onwetenschappelijke wijze forensisch onderzoek naar zijn hand zette. Hij werkte naar het verlangde resultaat toe in plaats van open te staan voor elke uitkomst.
De veroordeelde komt voorlopig vrij, krijgt huisarrest en een enkelband en moet twee jaar wachten op een nieuw proces. Hij is inmiddels zijn huis kwijt en al zijn geld en is een gebroken man.
Na eindeloos juridisch gemarchandeer maakt hij gebruik van een uiterst kunstmatige juridisch constructie, waar hij schuld aanvaardt maar niet bekent. Op grond hiervan wordt hij eindelijk vrijgelaten.
Het bijzondere van deze serie is, dat je kijkt naar een feitelijke weergave, die op geen enkele manier becommentarieerd wordt. Het is heel bijzonder dat de filmers overal bij waren, behalve bij de jury-beraadslagingen. Op een gegeven moment ging de documentaire zelf ook een rol spelen in de rechtszaak: beelden van de oorspronkelijke zitting werden gebruikt bij de tweede.
Het enige waar je vragen bij zou kunnen stellen is, dat je niet weet wat de samenstellers hebben weggelaten.
Ik heb gefascineerd zitten kijken naar deze parodie van een rechtszaak en werd bevestigd in mijn overtuiging dat je momenteel beter niet naar dat rare land toe kan gaan. De politiek is er volledig verziekt en nu blijkt dat je ook maar beter niet in handen van het Amerikaanse rechtssysteem terecht kan komen.
(Mijn nichtje, dat officier van justitie is, formuleerde het als volgt: als je moet worden beoordeeld door een jury ben je in Amerika goed af als je schuldig bent, maar wee je gebeente als je niet schuldig bent!).
The Staircase (Netflix) 9