Duitsland nu en toen

Bericht in de krant: in Duitsland is een grote groep mensen opgepakt die plannen hadden het parlement te bestormen en de regering over te nemen. Ze wilden terug naar de situatie van vóór de Eerste Wereldoorlog, naar het Keizerrijk.

Als je dit leest heb je natuurlijk als eerste associatie de gebeurtenissen in de VS: daar werd het Capitool daadwerkelijk bestormd.

Ik bracht het bericht ook in verband met een boek dat ik onlangs las over de Weimar Republiek. Ook toen waren er krachten die de republiek wilden afschaffen en de oude adel weer in ere wilden herstellen.

Ik wist wel wat van de Weimar Republiek (1918-1933), dat wonderlijke verschijnsel tussen de twee wereldoorlogen, maar dit boek leerde me nog veel meer.

Het was een groot wonder dat deze staatsvorm werkelijkheid kon worden in een tijd dat Duitsland verpletterend was verslagen, enorme herstelbetalingen moest doen en ook nog eens een economische crisis te verstouwen kreeg die zijn weerga niet kende.

Het had veel meer voor de hand gelegen dat het land zou wegzakken in een chaos of burgeroorlog, maar het lukte begaafde politici om de democratie te laten zegevieren.

Er ontstond een vooruitstrevende, welvarende gemeenschap waar ook voor de kunst veel ruimte beschikbaar was. Het culturele centrum van Europa was in die tijd Berlijn, niet Parijs of Londen.

We weten allemaal hoe het afliep: Hitler kreeg uiteindelijk vaste grond onder de voet en vestigde het Derde Rijk, met alle gruwelijke gevolgen van dien.

De adel, de kerk en het grootkapitaal hebben een belangrijke rol gespeeld in het aan de macht komen van Hitler. De gedachte overheerste dat hij wel even zou afrekenen met het gevaarlijke socialisme en communisme en dan gemakkelijk weer opzij kon worden geschoven zodat de conservatieve krachten de teugels weer in handen konden nemen.

Wat hebben ze de situatie verkeerd ingeschat. Hitler bleef tot het bittere eind aan de macht dankzij slimme propaganda, het uit de weg ruimen van zijn tegenstanders en inspelen op het “Gesundenes Volksempfinden”.

Er zijn erg veel overeenkomsten tussen het huidige Duitsland en dat van het interbellum. Ook nu zijn er sterke krachten aan het werk, uit reactionaire en militaire hoek. Ook nu weten die in te spelen op sluimerende antisemitische en racistische tendensen en daarmee mensen voor zich te winnen.

In de oude landsdelen waaruit de Bondsrepubliek is samengesteld heerst nog steeds een sterk nationalistisch, conservatief sentiment waar slim gebruik van gemaakt wordt door rechtse partijen en wonderlijke gezelschappen van complotdenkers.

 

De Weimar republiek 1918-1933

Over de kwetsbaarheid van de democratie

Patrick Dassen

 

Een prachtig boek, waarin de opkomst en ondergang van de republiek uitvoerig beschreven wordt. Bijzonder is, dat er veelvuldig geciteerd wordt uit de Abelpapers (dagboek-achtige aantekeningen van “gewone” Duitsers die al vroeg aanhanger van de NSDAP werden).

Dassen heeft een vlotte stijl, weet de vaart erin te houden en de aandacht vast te houden. De vergelijking met Geert Mak dringt zich op, maar die valt in mijn opvatting toch in het voordeel van Mak uit.

Er komt een moment dat je je een beetje begint te ergeren aan het veelvuldige gebruik van “maar liefst” en “niet minder dan” bij het benoemen van aantallen. Een goede eindredacteur had Dassen hier misschien op kunnen wijzen.

 

Toch een uitstekend boek, een aanrader!

 

De Weimar republiek           8