Sluitzegels

Verzamelen is een leuke hobby, maar is ook een beetje verslavend.
Speurend naar mooie postzegels die ik nog niet heb stuitte ik op een partijtje sluitzegels. Het ging om een verzameling die iemand rond 1914 had aangelegd.

De echte filatelist haalt hier natuurlijk zijn neus voor op. Die wil een waarde-aanduiding zien en het land van uitgifte.
Sluitzegels zijn geen postzegels, maar wat zijn het eigenlijk wel?

Ik heb een verzamelingetje aangelegd omdat ik sommige exemplaren erg mooi vind, andere apart, aandoenlijk of historisch interessant.

Ik maak een overzicht van wat ik allemaal tegenkom, dan wordt de vraag die hierboven gesteld wordt hopelijk gaandeweg beantwoord.
De verzameling die ik in mijn inleiding noemde vormt de basis van mijn zoektocht, daarnaast gebruik ik ook eerder verworven materiaal.
Het is niet toevallig dat het hier uitsluitend gaat om oud materiaal, (het meeste dateert van rond 1900): mijn interesse gaat niet uit naar modern spul (na 1950).

De oorspronkelijke verzamelaar heeft zijn vondsten netjes ingeplakt in een dik schrift (waarschijnlijk heette het toen een cahier). Hij maakte hierbij gebruik van de gom die op elke zegel was aangebracht. Aan mij dus de schone taak ze allemaal af te weken. Dat was niet zo moeilijk, maar elk horizontaal oppervlak in mijn kamer was op een gegeven moment wel bedekt met opdrogende kleine papiertjes.
Een voor een gaf ik ze een plaatsje in mijn map. Sommige haalden de selectie niet, die waren te onaantrekkelijk.

Op het eerste gezicht zijn twee types te onderscheiden: zegels in de vorm van een rechthoek (meestal een centimeter of drie) en ronde.
De rechthoekige hebben vaak de opmaak (maar niet het formaat!) van een poster. Ze moeten mensen attent maken op een tentoonstelling, een product of een onderneming/organisatie.
De meeste ronde sluitzegels maken reclame voor een winkel. Soms hebben ze puntjes, een enkele keer een reliëfafbeelding en er zijn ook vergulde exemplaren. Ze variëren in grootte van amper 10 mm tot wel 8 cm in doorsnede. Er zijn ook ovale exemplaren.

 

In een tijd waarin er nog geen televisie was, en reclame nog in de kinderschoenen stond waren sluitzegels een relatief goedkope manier waarmee de verkoper zichzelf of het product dat hij verkocht kon aanprijzen. Hij plakte een zegel op de aankopen en hoopte dat dit de klant ertoe bracht terug te komen.
Een enkele keer diende het sluitzegel ook om de kwaliteit te borgen.

De rechthoekige zegels verschenen vaak in series, wat een aanmoediging vormde om ze te sparen.

Ik denk dat sluitzegels relatief vaak gebruikt werden, je kunt je een voorstelling maken van het proces dat voorafging aan de aanschaf en distributie. Winkeliers konden kiezen uit verschillende standaardontwerpen en -formaten, kleuren en zelfs aparte vormen. De ene handelaar nam genoegen met een heel simpel zegeltje, de ander maakte er iets bijzonders van. Hetzelfde gold voor de tekst: soms heel summier, soms heel veel informatie.

Ik ben een paar zegels tegengekomen met hetzelfde ontwerp, maar voor verschillende opdrachtgevers. Was dit plagiaat?

Waar er sprake is van afbeeldingen kwam ik van alles tegen. Van heel simpele, amateuristische plaatjes tot prachtige kunstzinnige ontwerpen.

Waar huiselijke taferelen worden weergegeven is altijd sprake van rolbevestiging: de heren zitten de krant te lezen onder het genot van een sigaar, de vrouwen kennen hun plaats. Dienstboden en loopjongens doen plichtsgetrouw waarvoor ze aangesteld zijn.

Men heeft er nog geen enkele moeite mee kolonialen stereotypisch op te voeren.

Met betrekking tot de tekst: niet zelden heeft men zich laten verleiden tot rijm, er kennelijk van uit gaande dat dit aantrekkingskracht uitoefent. Het niveau ervan is wel heel vaak tenenkrommend.

Je kunt een prachtig tijdsbeeld samenstellen aan de hand van dit materiaal. Voor de neringdoenden is de klant nog koning, maar hij/zij moet wel streng toegesproken worden: Wacht u voor namaak en Eischt kwaliteit!
Mensen zijn nog niet veel gewend en zijn onder de indruk als ze via de plaatjes een glimp opvangen van exotische oorden waaraan ze zelf nooit een bezoek zullen kunnen brengen.

Het predicaat hofleverancier maakt nog grote indruk en men hecht er kennelijk ook waarde aan ervan op de hoogte te worden gesteld dat een zaak gerund wordt door een weduwe.

 

En dan is er natuurlijk de taal: naamvallen moeten nog toegepast worden, de dubbele oo, de sch (groote menschen) en je ziet woorden die niemand nog gebruikt: comestibles, koloniale waren, drogerijen, grutterij, horlogerie en fijne lederwaren. 

Iemand is met de telephoon bereikbaar onder nummer 640 en je kunt terecht bij een Tyroler handschoenenmagazijn. De kapper heette nog coiffeur (“de dames”) en kon ook haarkundige zijn of posticheur (vervaardiger van haarstukjes).

Een koekje kon nog verkocht worden onder de naam pedo.

 

Als je kijkt naar welke branches zich veelvuldig bedienen van dit reclamemiddel zie je vooral op het gebied van voedsel, met artikelen als chocola, koffie/thee en koek heel veel activiteit.

 

Verder veel reclame voor schoonmaakmiddelen, zoals zeep en schoenpoets.

Mijn verzameling is geen goede steekproef, je kunt dus geen conclusies verbinden aan het feit dat sommige branches helemaal niet vertegenwoordigd lijken. Zo heb ik niet één zegel over automobielen. Was dat een te luxe product om interessant te zijn voor de doelgroep?

 

Je kunt wel voorzichtig constateren dat naarmate de organisatie die de zegels uitbracht over meer geld beschikte, de kwaliteit (veel) beter was, en omgekeerd.
Wereldexposities en verzekeringsmaatschappijen hebben prachtige zegels voortgebracht, niet zelden vormgegeven in de op dat moment binnen de kunstwereld vigerende stijl.

Af en toe vraag je je af of een uitgebrachte zegel niet juist een tegengestelde reactie opriep van de gewenste. Gaat iemand deze thee eerder kopen omdat er een eng kijkend meisje op staat?

Nog  een paar leuke/bijzondere:

Een drukkerij is natuurlijk aan zijn vakmanschap verplicht iets moois uit te brengen…

Ook toen al xenofobie. Kijk hoe bedremmeld de handelsreiziger de winkel verlaat.

 

 

 

Waarom een bakker een sluitzegel in de vorm van een vis uitbrengt is me een raadsel. Of kon hij een goedkoop partijtje in de wacht slepen?

Heel vaak gehoord (van mensen die het grappig en spits van zichzelf vonden dat ze een reclame citeerden). Geen idee wat manoeuvre chocolaad is: misschien speciaal voor soldaten die op oefening zijn?

 

 

 

Veel sluitzegels zijn aardig om naar te kijken en geven een fraai tijdsbeeld, maar je wordt er niet warm of koud van. Enkele zijn werkelijk heel erg mooi, en vormen de kern van mijn verzameling.
De verzamelaar wacht geduldig tot zich weer ineens zo’n grafisch hoogstandje aandient.