Hoewel ik geen grote fan van de Europese Unie ben vind ik het wel teleurstellend dat Engeland eruit gestapt is.
De omstandigheid dat 52 procent van de Britse stemmers vóór gestemd heeft is een manifestatie van een ontwikkeling die al wat langer bestaat, en die ook in Nederland flink in opkomst is, die van bange, verongelijkte mensen die denken de gevestigde orde op een heel slimme manier een hak te zetten.
In Engeland gaf dit referendum hun nu die gelegenheid, in andere landen grijpen domme, makkelijk beïnvloedbare mensen elke kans aan hun stem (waarvan ze denken dat die origineel is en van henzelf) te laten horen.
Ze verkeren in de veronderstelling dat ze op deze manier een verandering kunnen bewerkstelligen die voor hen gunstig uitpakt: de redding is nabij als we teruggaan naar vroeger, als “onze mensen” het voor het zeggen krijgen.
Er zijn natuurlijk altijd bange, ontevreden mensen geweest, maar hun invloed is altijd marginaal geweest omdat er de dempende werking van de democratie is (zie eerst maar eens een zetel te veroveren) en vanwege de kritische rol van de pers: leugens worden aan de kaak gesteld en wie onzin verkondigt krijgt geen podium.
Er was (tot op zekere hoogte) ook een fatsoensnorm: sommige dingen zeg of doe je niet.
Er zijn echter twee factoren tamelijk nieuw: de opkomst van de nieuwe media (Facebook) en gewetenloze politici die angst en onzekerheid aanwakkeren uit puur electorale overwegingen.
Op internet heeft iedereen een stem, iedereen kan de grootst mogelijke onzin uitkramen en krijgt prompt volgers. Er is geen enkele remming meer, elke grote bek kan zijn ideeën kwijt en veel mensen missen elk vermogen zin van onzin te onderscheiden en belonen de opstellers met instemming en likes.
(Als mensen gevraagd wordt waar ze hun opvatting of overtuiging op gebaseerd hebben wordt steeds vaker Facebook genoemd als betrouwbare bron).
Hier worden vooroordelen bevestigd en haat verder aangewakkerd. Voor een verstandig tegengeluid is geen plaats.
Politici als Wilders en (in mindere mate) Roemer spelen heel handig in op de onzekerheid en angst en houden de mensen voor de gek. Ze pretenderen dat ze een oplossing hebben voor maatschappelijke problemen, maar hun plannen en ideeën zijn volstrekt niet realistisch. Ze weten dat ze hopeloos door de mand zouden vallen als ze werkelijk regeringsverantwoordelijkheid zouden krijgen maar doen alsof ze niet kunnen wachten op een plek in het kabinet.
Politici hebben natuurlijk het recht hun mening te verkondigen, maar het wordt ronduit gevaarlijk als ze tornen aan de basis van onze parlementaire democratie en rechtstaat: Wilders geeft voortdurend af op de Haagse elite (waarmee hij dan doelt op regering en parlement, terwijl hij van het laatste zelf deel uitmaakt). Verder diskwalificeert hij de rechtspraak en geeft af op media die hem kritisch benaderen.
In Amerika is Trump een grotesk voorbeeld van dit soort politicus in overtreffende trap.
Je kunt het de doorsnee burger die bang is en die zich niet gehoord voelt niet kwalijk nemen dat hij achter de demagogen aanloopt.
Ik vind het dieptreurig dat veel mensen zo weinig invoelingsvermogen hebben dat ze niets over hebben voor vluchtelingen, maar dit is hun recht.
Maar mensen die het democratisch proces verstoren (de luidruchtige demonstraties tegen asielcentra) moeten wel heel hard worden aangepakt.
Wat kunnen we doen tegen politici die hun positie misbruiken, ronduit leugens verkopen om meer stemmen binnen te halen en hiermee de gevoelens van onzekerheid en angst willens en wetens vergroten?
Je zou kunnen zeggen: de pers moet hen ontmaskeren. Maar de rol van de pers wordt steeds kleiner, ze bereiken steeds minder mensen. Ook hier is sprake van machtsmisbruik (Geen Stijl).
Wat kunnen we wel doen om het tij te keren?
- Politici moeten heel duidelijk stelling kiezen en onophoudelijk de stem van de rede tegenover die van de demagogen stellen.
- Politici moeten zelf het goede voorbeeld geven, ze moeten zich aan hun woord houden en onkreukbaar zijn. Alleen op die manier kan het vertrouwen in de democratie weer toenemen.
- Stem op een partij die een verstandig geluid laat horen.
Ten slotte: het enige wat echt helpt:
- De maatschappij moet zwaar investeren in onderwijs: goed opgeleide leraren moeten ervoor zorgen dat leerlingen kritisch leren denken, onderscheid kunnen maken tussen feiten en meningen en voldoende bagage hebben om zich staande te houden in onze samenleving waarin het steeds moeilijker wordt een goed mens te zijn.