Ik las een recensie over het boek Standvastig van Svend Brinkmann. Ik las dat hij schreef over de druk die we voelen om ons te blijven ontwikkelen.
Ik heb forse kritiek op de opvatting van heel veel goeroes, deskundigen en raadgevers die vinden dat stilstand achteruitgang betekent en het dus nodig vinden om voortdurend te vernieuwen.
Ik was benieuwd wat deze Deense psycholoog hierover te melden had.
Hij begint zijn betoog met een pleidooi om nu eens op te houden met het zoeken naar waarheid in jezelf. Je kunt beter goed opletten wat er buiten je gebeurt en luisteren naar verstandige mensen. Hiermee is de toon gezet: heel veel (zelfhulp)deskundigen hebben het immers over niets anders dan het “jezelf ontdekken, met jezelf in het reine komen en je diepste ik ontdekken”.
Hij hanteert veelvuldig de metafoor “wortels in plaats van voeten”. Wortels staat voor: gebruik maken van traditie, ervaringen uit het verleden. Voeten: “in de accelererende cultuur heb je voeten nodig in plaats van wortels”. Je bent mobiel, stroomt, bent veranderlijk.
Het is moeilijk geworden wortel te schieten.
Het valt niet mee om anno 2016 een standpunt in te nemen waarin je pleit voor meer bezinning en minder constante vernieuwing. Je wordt gemakkelijk beschuldigd dat je rigide, conservatief of reactionair bent.
Het boek bevat aanwijzingen hoe je je het beste staan kan houden te midden van alle adviezen en coachingpraktijken. Je moet stoppen naar je innerlijke stem te luisteren (als je wilt weten hoe je pannenkoeken moet bakken zal je innerlijke stem je niet kunnen helpen) en je niet laten misleiden door de “positieve tirannie”. De ultieme uitkomst van het positivistisch denken is, dat alles mogelijk is, dat je alles kunt bereiken. Dat impliceert dus, dat als het niet lukt dit aan je zelf te wijten is. Niet hard genoeg gewerkt/onvoldoende je best gedaan.
De schrijver raadt je aan een roman te lezen in plaats van een zelfhulpboek of biografie. Daar kan ik me natuurlijk helemaal bij aansluiten. (De door mij bewonderde Aleid Truijens pleit ook onvermoeibaar voor het stimuleren van lezen bij jonge mensen).
De schrijver introduceert kort en snel nog wat oude filosofen en betrekt hun uitspraken ook bij zijn argumenten. Wat mij betreft had dit niet gehoeven, het komt ook wat oppervlakkig over.
Verder is het boek goed vertaald, maar in het geheel niet bewerkt. Hierdoor kom je als Nederlandse lezers nogal wat verwijzingen tegen naar Deense situaties en personen die je niets zeggen.
Ik herkende veel uit mijn eigen onderwijspraktijk: ik herinner me nog goed alle moeizame gesprekken die ik gevoerd heb met interimmanagers, bestuurders en coaches. Het ging er altijd om dat we moesten vernieuwen. Meer dan eens kreeg ik het predicaat “remmer”, en ik kon op een gegeven moment de term “out of the box” niet meer horen.
Een aantal citaten die mij aanspraken:
Je moet leren om naar buiten te kijken en open te staan voor andere mensen, cultuur en natuur – zonder naar binnen te kijken. Je moet leren dat je ego niet de sleutel in bezit heeft voor de essentiële gedachten over hoe je je leven moet leven, maar dat het ego als zodanig een idee is, een constructie die door de cultuurgeschiedenis is geformuleerd en op zich dus meer buitenkant dan binnenkant is.
In plaats van een netwerk te hebben moet je naar een vriendenkring streven. Het begrip vrienden” is hier iets heel anders dan momenteel wordt aangeboden en bijvoorbeeld een deel van Facebook is. Een Facebook-“vriend” is slechts een contact, en een netwerk bestaat uit relaties die zijn gebaseerd op een vorm van een contract. Een echte vriend is daarentegen een persoon die je het beste toewenst en die je bereid bent te helpen, ook als je daar zelf niets aan overhoudt.
“Je moet het gewoon positief benaderen!” is zo ongeveer het meest kwetsende wat je tegen mensen in nood kunt zeggen.
Er zijn veel dingen waartegen we nee moeten zeggen in de accelererende cultuur.
Ja zeggen tegen nieuwe uitdagingen wordt expliciet als goed beschouwd, terwijl vriendelijk nee zeggen wordt vertaald als een uiting van ontbrekende moed en bereidheid tot verandering.
Een problematische tendens binnen de coachinggolf is het idee dat als je vastgeroest bent, uitgeput, gedeprimeerd of je leeg voelt, coaching de manier is om vooruit te komen. Maar het zou kunnen zijn dat de uitputting en de leegte juist het resultáát zijn van de eis tot voortdurende zelfontwikkeling en verbetering
De zin “Ik heb er geen behoefte aan om mezelf te ontwikkelen” wordt zelden geut tijdens ontwikkelingsgesprekken met werknemers Het zou een uiting van gedecideerd verzet tegen de ideologie van deze tijd zijn.
Je ziet nooit een autobiografie met een titel zoals Geen ontwikkeling – verhalen uit mijn stabiele leven.
Misschien hebben gewoonten en routines meer potentieel dan de eindeloze oproep tot innovatie.
Alle samenlevingen hebben rituelen nodig zodat mensen op een beschaafde manier met elkaar om kunnen gaan. Het is geen veinzerij om in de publieke ruimte vanuit geritualiseerde omgangsvormen te handelen. De moderne tijd heeft een minachting veroorzaakt voor rituelen, waardoor we cultureel primitiever zijn dan de eenvoudigste stam van jagers en verzamelaars.
We zijn ons gevoel voor “civiliteit” of hoffelijkheid kwijtgeraakt. (Citaat van Richard Sennett).
Als je geen nee kunt zeggen tegen dingen die je uit de koers kunnen brengen-bijvoorbeeld omdat je bang bent iets te missen-dan wordt het moeilijk om tot rust te komen en genoegen te nemen met het bestaan.
Een leider moet niet alleen enthousiast zijn als hij “nieuwe visies” aan zijn werknemers presenteert waarop ja geknikt moet worden, maar ook als hij de vraag krijgt: “Welke onnodige maatregelen kunnen we achterwege laten?” Niet alleen om uit naam van de effectiviteit lean management toe te passen, maar om zich te concentreren op het meest essentiële in het werk van de werknemers, zodat onderzoekers kunnen onderzoeken, chirurgen kunnen opereren, docenten kunnen lesgeven en werknemers in de gezondheidszorg met mensen kunnen werken (in plaats van registratie en evaluatie).
Het verleden heeft echter het voordeel dat het steeds lichter wordt naarmate we er verder van verwijderd raken. Als iemand met innovatieplannen en “visies” over de toekomst komt, vertel hem dan dat alles vroeger beter was. Leg uit dat het idee over de vooruitgang maar een paar honderd jaar oud is en in werkelijkheid een schadelijk effect heeft. Oefen je erin om jezelf te herhalen. Zoek naar voorbeelden die mislukt zijn. Sta erop dat je het recht hebt om stil te staan.
Het kan heel vermakelijk zijn om in gesprekken met enthousiaste, op de toekomst gerichte kennissen volt houden dat alles vroeger beter was. Dat is natuurlijk niet (helemaal) juist, maar het kan dienen als nuttig correctief voor het omgekeerde dogma: dat iets noodzakelijkerwijs goed is omdat het nieuw is.
De wezenlijkste dingen in de ideeëngeschiedenis zijn geen doorbraken maar herhalingen. Renaissance betekent letterlijk wedergeboorte,
Begrippen zoals innovatie en creativiteit circuleren in allerlei organisatorische en pedagogische discoursen, waar men het gevoel voor waarde en herhaling en repetitie volledig is kwijtgeraakt. We moeten voortdurend “buiten de gebaande paden denken”. Maar gelukkig zijn er nuchtere creativiteitsonderzoekers die erop hebben gewezen dat het alleen zin heeft om buiten de gebaande paden te denken als je weet dat die paden er zijn (en hoe het daarmee gesteld is) en dat het waarschijnlijk in de meeste gevallen verstandiger is om met kleine variaties en improvisaties op bekend en beproefde thema’s op de rand van dat pad te balanceren. Iets nieuws heeft alleen zin binnen een horizon van iets bekends, en heb je geen kennis van het verleden en de tradities daarvan, dan is het niet mogelijk om iets nieuws te creëren dat gebruikt kan worden.
We kunnen onszelf alleen begrijpen als we op de hoogte zijn van de tradities waarbinnen we ons leven hebben gecreëerd en leiden.
Standvastig – onder alle omstandigheden jezelf blijven: 7